2.1 - Struktur dan Fungsi Sel

Sel merupakan unit asas semua benda hidup. Bayangkan sel-sel sebagai semua jubin yang diperlukan untuk membina sebuah rumah. Begitu juga, berjuta-juta sel diperlukan untuk membentuk organisma. Sel boleh dibahagikan kepada dua jenis utama iaitu sel haiwan dan sel tumbuhan.

Sel haiwan

Rajah 1 - Sel haiwan dan komponen asasnya.

Komponen Sel/Organel

• Membran plasma
  • Membran luar yang memisahkan sel dalaman dan luaran
  • Dibina daripada protein dan fosfolipid
  • Bersifat telap memilih
  • Fungsi:
    • Mengandungi semua komponen sel dalam sitoplasma.
    • Mengawal pertukaran ion, nutrient, gas respirasi dan bahan buangan antara sel dan persekitarannya.
• Nukleus
  • Komponen terbesar dalam sel
  • Mengandungi nukleolus, kromosom dan nukleoplasma
  • Dilingkungi membran nukleus
  • Fungsi:
    • Mengawal semua aktiviti sel termasuk ciri-ciri sel dan proses metabolisme.
• Sitoplasma
  • Medium seperti jeli yang mengisi sel
  • Mengandungi protein, ion, glukosa, asid amino, nukleotida dan air (kebanyakannya)
  • Fungsi:
    • Menyokong struktur dalaman sel.
    • Mengekalkan bentuk dan konsistensi sel.
    • Mengandungi pelbagai sebatian kimia untuk hidup.
    • Medium bagi aktiviti metabolisme.
• Jalinan endoplasma kasar
  • Jalinan membran berterusan dengan membran nukleus
  • Mempunyai ribosom pada permukaannya yang memberi permukaan kasar yang diperhatikan
  • Fungsi:
    • Ribosom terlibat dalam sintesis protein.
    • Mengangkut protein ke jasad Golgi untuk diubah suai.
    • Permukaannya membenarkan perlekatan enzim dan tindak balas biokimia.
• Jalinan endoplasma licin
  • Tubul yang diselaputi oleh rangkaian membran
  • Tidak mempunyai ribosom pada permukaannya
  • Fungsi:
    • Aktif dalam lipid, steroid dan karbohidrat sitensis.
    • Terlibat dalam metabolisme dadah atau toksin.
• Mitokondrion
  • Organel yang mempunyai membran
  • Dua lapisan membrane iaitu membran luar dan membran dalam
  • Fungsi:
    • Menjana tenaga dalam bentuk adenosina trifosfat (ATP) melalui respirasi sel.
• Jasad Golgi
  • Organel yang mempunyai membran
  • Satu lapisan membrane
  • Fungsi:
    • Mengubah suai, membungkus dan mengangkut karbohidrat, protein dan lipid dalam vesikel untuk dibawa keluar dari sel.
• Sentriol
  • Struktur silinder kecil yang terletak berhampiran membran nucleus
  • Terdiri daripada sususan mikrotubul
  • Tidak wujud dalam sel tumbuhan
  • Fungsi:
    • Membentuk gentian gelendong semasa pembahagian sel.
• Lisosom
  • Kantung sfera kecil yang diselaputi oleh membran
  • Mengandungi enzim pencernaan yang dipanggil enzim lisozim
  • Fungsi:
    • Membunuh bakteria dan virus.
    • Menguraikan komponen sel yang rosak atau mati.
    • Menghidrolisis makromolekul seperti protein, lipid dan asid nukleik.
• Ribosom
  • Boleh dijumpai bebas dalam sitoplasma atau pada permukaan jalinan endoplasma kasar
  • Terdiri daripada dua subnit iaitu subunit ribosom kecil dan besar
  • Fungsi:
    • Terlibat dalam sintesis protein.

***Organel yang disenaraikan di atas juga boleh dijumpai dalam sel tumbuhan kecuali sentriol.

Sel Tumbuhan

Rajah 2 - Struktur umum sel tumbuhan.

Komponen Sel/Organel

• Dinding sel
  • Hanya wujud dalam sel tumbuhan
  • Membran luaran yang mengelilingi membran plasma
  • Dibina daripada gentian selulosa
  • Bersifat tetap sepenuhnya
  • Fungsi:
    • Melindungi sel daripada tekanan osmotik dan mekanikal.
    • Mengekalkan bentuk sel tumbuhan.
• Kloroplas
  • Hanya boleh dijumpai dalam sel tumbuhan
  • Dua lapisan membran
  • Mengandungi pigmen klorofil yang memberikan warna hijau kepada tumbuhan
  • Fungsi:
    • Menukar tenaga cahaya kepada tenaga kimia semasa fotosintesis.
• Vakuol
  • Ruang dalam sel yang tidak mengandungi sitoplasma
  • Dikelilingi oleh membran tonoplas
  • Vakuol dalam sel tumbuhan lebih besar daripada vakuol dalam sel haiwan
  • Mengandungi air, enzim, ion, gas respirasi dan produk metabolisme
  • Fungsi:
    • Menyimpan air untuk menjadikan sel segah.
    • Mengeluarkan bahan yang tidak diingini dari sel.

***Organel yang disenaraikan di atas hanya boleh dijumpai dalam sel tumbuhan kecuali vakuol

Perbandingan dan Perbezaan Komponen Antara Sel Haiwan dan Sel Tumbuhan

Persamaan

Kedua-dua mempunyai membran plasma, nukleus, sitoplasma, jasad Golgi, mitokondrion, jalinan endoplasma dan ribosom

Perbezaan

• Sel haiwan
  • Bentuk tidak tetap
  • Tiada dinding sel
  • Tiada kloroplas
  • Lebih kecil atau tiada vakuol
  • Bentuk simpanan karbohidrat: Glikogen
  • Ada sentriol
• Sel tumbuhan
  • Bentuk tetap (kerana ada dinding sel)
  • Ada dinding sel
  • Ada kloroplas
  • Lebih besar vakuol
  • Bentuk simpanan karbohidrat: Kanji
  • Tiada sentriol